کرادفاندینگ یا سامانه تامین مالی جمعی که در دو سال اخیر جای خود را در میان سرمایه‌گذاران بازارهای مالی در ایران باز کرده است چیست و چطور باید در آن سرمایه‌گذاری کرد؟ همچنین در این نوشتار به‌بررسی معایب، مزایا و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این نوع سرمایه‌گذاری را بررسی خواهیم کرد.
تامین مالی جمعی (کرادفاندینگ) چیست؟
برای تعریف تامین مالی جمعی ابتدا به مفهوم لغوی آن نگاهی بیاندازیم، این مفهوم از دو کلمه Crowd به‌معنای اجتماع یا جمعیت و کلمه Funding به‌معنای سرمایه‌گذاری تشکیل شده است که در نهایت معنای تامین مالی از طریق سرمایه‌گذاری یک اجتماع یا جمعیت را می‌دهد. به‌طور خلاصه در این شیوه، مشارکت‌های خرد و کلان افراد مختلف برای یک هدف مشخص ، از طریق یک زیر ساخت که بدان سکوی تامین مالی جمعی می‌گوییم، جمع و در اختیار صاحبان ایده قرار می‌گیرد.
حال این سوال اینجا مطرح می‌شود که مفهوم سرمایه‌گذاری در این روش به چه‌صورت است؟ بیایید پاسخ به این سوال را با ذکر یک مثال روشن کنیم. ما در تامین مالی جمعی برای کسب‌و‌کارها و یا ایده‌هایی که دارای شرایط فنی و اقتصادی مناسبی هستند، اقدام به جذب سرمایه از طریق عموم افراد می‌کنیم تا پس از جمع‌آوری سرمایه موردنیاز و راه‌اندازی کسب‌و‌کار، سودی از این طریق به سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌و‌کار برسد، پس به‌طور روشن این نوع سرمایه‌گذاری یک روش برد-برد برای طرفین است.
تاریخچه کرادفاندینگ
تاریخچه کرادفاندینگ ما اگر بخواهیم به‌صورت عمومی این تاریخچه را بررسی کنیم، در طول تاریخ مثال‌های بسیار زیادی از این نوع وجود دارد مانند تامین مالی برای نوشتن یک کتاب توسط افراد (در خلال سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۵۷ در فرانسه یک تامین مالی جمعی برای فیلسوف آگوست کنت صورت پذیرفته است) و یا تامین مالی جمعی برگزاری یک کنسرت توسط یک گروه انگلیسی در سال ۱۹۹۷ دیگر مثال تامین مالی جمعی است، اما در طول تاریخ بیشتر از اینگه نگاه سرمایه‌گذاری بدین موضوع باشد، این نوع تامین مالی یک راه نیکوکارانه به‌شمار می‌رفته است، به‌همین دلیل است که در ابتدا پروژه‌های تامین مالی جمعی چون GoFundMe که یک وب‌سایت برای جمع‌آوری سرمایه‌ها برای فعالیت‌های عموما عام‌المنفعه در ابتدا به‌شمار می‌رفت، راه‌اندازی شدند.
در ایران نیز پس از بررسی‌های اقتصادی و فنی در سال ۱۳۹۷، دستورالعملی تحت عنوان دستورالعمل تامین مالی جمعی به تصویب شورای عالی بورس اوراق بهادار رسید، همچنین در سال ۱۳۹۸ نیز دستورالعمل اجرایی نحوه انتقال گواهی شراکت در تامین مالی جمعی با پیشنهاد شرکت فرابورس ایران به تصویب هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید.
انواع روش‌های تامین مالی جمعی
تا بدینجای نوشتار متوجه شدید که تامین مالی جمعی برحسب هدف از تامین کردن آن، می‌تواند چندین مورد داشته باشد، برای مثال در یک تامین مالی جمعی هدف کسب سود برای سرمایه‌گذاران است و در یک نوع دیگر آن، فعالیت خیرخواهانه مدنظر است. به‌طور کلی تامین مالی جمعی در دنیا به ۴ نوع دسته‌بندی می‌شود که شامل موارد زیر است:
- تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا ( Donation based)
- تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش (Reward based)
- تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام (Equity based)
- تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی (Debt or P2P Lending)
- تامین مالی جمعی مبتنی بر حق‌الامتیاز (Royalty based)
تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا (Donation based crowdfunding)
در فرهنگ ما ایرانی‌ها، بسیار نمونه‌های زیادی از این نوع تامین مالی جمعی وجود دارد، زیرا هدف اصلی این تامین مالی جمعی، عدم انتظار از بازگشت سرمایه و سود است، برای مثال جمع‌آوری پول برای خرید جهیزیه برای عروسان، جمع‌آوری پول برای آزادسازی زندانیان مالی، گلریزان و غیره از این دست تامین مالی‌ها می‌باشد که سرمایه‌گذاران بدون داشتن انتظار برای بازدهی مالی دست به تامین وجوه می‌زنند. عموم زمینه‌هایی که برای این نوع تامین مالی وجود دارد زمینه‌هایی با اهداف خیرخواهانه، اهداف بشردوستانه در هنگام بلای طبیعی یا بحران‌ها، هزینه‌های پزشکی یا ازدواج است. در جهان پلتفرم‌های معروف تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا شامل GoFundMe، Crowdrise و JustGiving می‌باشند.
تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش (Reward based crowdfunding)
عبارت پاداش در این نوع تامین مالی، خود گویای همه‌چیز است، شما در ازای تامین مالی در یک پروژه، پاداش می‌گیرید، برای مثال فرض کنید یک فرد با استعداد برای انتشار آلبوم موسیقی خودش نیاز به یک بودجه دارد، افرادی که با شرکت در تامین مالی این پروژه باعث اجرای موفق آن شدند، مثلا به‌مدت یکسال از حق رایگان شرکت در کنسرت‌های این آلبوم را دارند، این دقیقا مفهوم عبارت پاداش این نوع تامین مالی جمعی است. زمینه‌های خلاقانه، رویدادها و حتا تولید محصولات می‌تواند اهداف تامین مالی مبتنی بر پاداش باشد،از نمونه‌های موفق سکوهای تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش می‌توان به Kickstarter و Indiegogo اشاره کرد.
تامین مالی جمعی مبتنی برسهام یا مشارکت (Equity based crowdfunding)
فرض کنید که صاحبان ایده یا کارآفرینان برای راه‌اندازی ایده خود نیاز به سرمایه دارند، این افراد یا باید به بانک‌ها مراجعه و هفت‌خوان رستم را رد کنند تا مبلغی تحت عنوان وام بگیرند یا اینکه به سراغ تامین وجوه موردنیاز از طریق تامین مالی جمعی بروند، افراد در ازای سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها مالکیت بخشی از پروژه را بدست می‌آورند و با رشد قیمت سهام یا رشد ارزش نهایی این پروژه، سود میکنند، برای مثال فرض کنید فردی قصد تولید یک محصول را دارد و بررسی کرده است که برای تولید نهایی این محصول در تعداد بالا نیاز به ۳۰ میلیارد تومان بودجه است و بررسی اقتصادی نشان می‌دهد که با فروش محصولات در طی یکسال اخیر شرکت می‌تواند ۴۰٪ سود به سرمایه‌گذاران پرداخت کند. سکوهای اینترنتی تامین مالی جمعی در ایران روی این نوع از تامین مالی جمعی پدید آمده‌اند و در ادامه ما به بررسی ارکان این سکوها می‌پردازیم، از میان سکوهای معروف مبتنی بر این نوع تامین مالی می‌توان به سکوی Fundable، Crowdcube و SeedInvest اشاره کرد.
تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی (Debt or P2P Lending)
نوع دیگر تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی یا وام‌دهی همتا به همتا است که سرمایه‌پذیران (فردی که نیاز به سرمایه برای اجرای یک ایده یا کار را دارد) بجای دریافت وام از موسسات مالی یا بانک‌ها این مبلغ را تحت عنوان وام ( با بهره یا بدون بهره) از طریق سرمایه‌گذاران روی یک سکوی تامین مالی، تامین میکنند. از نمونه‌های موفق در دنیا روی این نوع تامین مالی جمعی می‌توان به Lending club، Funding Circle و Propser اشاره کرد.
تامین مالی جمعی مبتنی بر حق‌الامتیاز (Royalty based)
عبارت حق‌الامتیاز در این نوع تامین مالی جمعی ناخودآگاه ذهن ما را به سمتی سوق می‌دهد که این نوع سرمایه‌گذاری به‌‌دنبال دریافت حق امتیاز چیزی است، برای مثال فرض کنید شما در یک پروژه تولید آلبوم موسیقی یا فیلم شرکت کردید و در حق امتیاز فروش آن سهم می‌شوید و از این طریق به کسب سود می‌پردازید، این نوع تامین مالی در دنیا از محبوبیت خاصی میان طرفداران اینگونه فعالیت‌هاست و از رانت برخی شرکت‌های تولیدکننده فیلم و موسیقی کاسته است. از نمونه‌های معروف پلتفرم‌های تامین مالی جمعی مبتنی بر حق امتیاز می‌توان به پلتفرم Royalty Exchange اشاره نمود.
ساز و کار تامین مالی جمعی
در بالا نیز اشاره کردیم که منظور ما از تامین مالی جمعی در ایران، تامین مالی جمعی مبتنی بر مشارکت است، در این نوع تامین مالی ما باید به اجزا و نحوه عملکرد آن بپردازیم. به‌طور کلی این نوع تامین مالی از دو بخش سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر تشکیل می‌شود، سرمایه‌گذار آن دسته از افراد حقیقی/حقوقی هستند که در یک پروژه تامین مالی سرمایه‌گذاری میکنند و سرمایه‌پذیر به آن دسته از افراد (حقوقی) گفته می‌شود که دارای یک طرح برای جذب سرمایه است، البته سازوکار تایید طرح‌ها برطبق قانون مشخص شده است و طرح‌ها باید الزامات موردنیاز قانون و شرکت‌های ارزیابی را به‌دقت برآورده سازند تا دارای شرایط قرارگیری روی سکو را داشته باشند.
با وجود دو بخش کلی تامین مالی یعنی سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر یک نهاد واسط باید وجود داشته باشد تا ارتباط میان این دو را برقرار کند، این جزء سکوی تامین مالی نام دارد و منظور از آن همان پلتفرم اینترنتی است که طرح‌ها در آن قرار می‌گیرد و افراد با توجه به ارزیابی‌های خود، در طرح‌های مختلف سرمایه‌گذاری میکنند.
تا بدینجا دریافتید سرمایه‌گذار، سرمایه‌پذیر و سکو چه هستند اما برطبق قانون فرابورس ایران جز دیگری نیز در فرآیند تامین مالی یک طرح نیز وجود دارد که به آن عامل گفته می‌شود، نهاد مالی برطبق تعریف قانونی آن به یک نهاد مالی ثبت شده نزد سازمان بورس اوراق بهادار (کارگزاری، شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری، شرکت‌های تامین سرمایه و غیره) گفته می‌شود که جهت تامین مالی شرکت‌های متقاضی اقدام می‌کند. در لیست زیر می‌توانید ارکان و اصطلاحات موجود در تامین مالی جمعی را مشاهده کنید:
- سرمایه‌گذار: فرد حقیقی یا حقوقی که قصد سرمایه‌گذاری در یک طرح را دارد.
- سرمایه‌پذیر: شخصی حقوقی که یک طرح را برای تامین مالی به سکو معرفی می‌کند.
- نهاد عامل: وظیفه ارزیابی طرح ارائه شده و همچنین تامین مالی طرح سرمایه‌پذیر را دارد.
- سکو: پلتفرمی(سایت) برای تامین مالی توسط عامل ایجاد شده و تمامی اطلاعات و مراحل سرمایه‌گذاری در طرح‌ها از طریق سکو صورت می‌پذیرد.
سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ چگونه است؟
پس از آنکه با سازوکار و ارکان اصلی این نوع تامین مالی آشنا شدیم، باید به تشریح نحوه سرمایه‌گذاری بپردازیم، کاربرانی که دارای کد پیگیری سجام و کد بورسی هستند، می‌توانند پس از انتخاب سکوی موردنظر خود (پلتفرم آنلاینی که طرح‌های مختلف سرمایه‌گذاری را معرفی می‌کند)، و مشاهده طرح‌های فعال، با بررسی و مطالعه طرح‌های کسب‌و‌کار، طرح‌های موجود، روی آنها سرمایه‌گذاری کند، برطبق قانون هر فرد حقیقی می‌تواند از حداقل ۵۰۰ هزارتومان تا ۵٪ سرمایه موردنیاز هر طرح را، سرمایه‌گذاری کند، برای مثال اگر طرحی سرمایه موردنیازی برابر با ۱۰ میلیارد تومان داشته باشد، هر کد بورسی حقیقی از ۵۰۰ هزار تا ۵۰۰ میلیون تومان مجاز به سرمایه‌گذاری است.
اگر بخواهیم به‌طور خلاصه فرآیند سرمایه‌گذاری در یک طرح را شرح دهیم این فرآیند شامل:
- ایجاد حساب کاربری با داشتن حساب سجامی در سکوی موردنظر
- شناسایی طرح موردنظر و انتخاب آن
- تایید بیانیه‌های ریسک و قوانین مشارکت در طرح موردنظر
- مشارکت به میزان دلخواه با دقت به محدودیت برای اشخاص حقیقی
- دریافت گواهی شراکت در طرح
پس از اتمام فرآیند بالا بسته به قابلیت‌هایی که یک سکو ارائه می‌دهد شما می‌توانید ریز جزئیات مشارکت‌های خود در طرح‌ها و میزان سودهای واریزی باتوجه به هر طرح را در پنل کاربری مشاهده کنید. برای مشاهده آخرین لیست سکوهای موجود در کشور و طرح‌های تامین مالی، به این لینک مراجعه بفرمایید.
سرمایه‌پذیران برای ورود به تامین مالی جمعی باید چه شرایطی داشته باشند؟
برطبق قانون، تنها اشخاص حقوقی حق ایجاد طرح روی سکوهای تامین مالی جمعی را دارند و جدا از فرآیند ارزیابی و تایید طرح، این نهاد حقوقی باید دارای:
- مدارک ثبتی شامل آخرین نسخه روزنامه رسمی، پروانه کسب، کد بورسی
- صورت‌های حسابرسی شده ۲ سال اخیر
- اظهارنامه مالیاتی
- لیست دارایی‌ها به‌همراه گردش حساب بانکی
- نامه حسابرس شرکت
- گزارش اعتبارسنجی بانکی
- گواهی عدم سوءپیشینه صاحبان امضا
- لیست بیمه
مدارک ذکر شده در بالا تنها شرایط اولیه ورود به این حوزه از تامین مالی است و درصورتی که شرایط اولیه احراز شود، سپس نوبت به ارزیابی طرح توسط سکو و نهاد عامل تامین مالی است، زیرا درصورتی که طرح ارائه شده به‌طور کامل ارزیابی و حائز قرارگیری روی سکو را داشته باشد، برای دریافت نماد طرح به فرابورس ارسال می‌شود. لازم‌به‌ذکر است برای ایجاد اطمینان سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها وثایق مختلفی را تهیه کنند. درصورتی که تمامی مراحل مابین سرمایه‌پذیر، نهاد عامل و فرابورس به‌درستی پیش رود، سرمایه‌پذیر برای شروع فرآیند تامین مالی جمعی، باید ۱۰٪ سرمایه موردنیاز طرح را، تامین مالی کند.
مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ چیست؟
هرنوع سرمایه‌گذاری در بازار مالی همراه با ریسک‌ها و خطرات احتمالی خود است، حال برخی از آنها دارای ریسک کمتری در سرمایه‌گذاری هستند و برخی از آنها نیز ریسک بالایی را به‌همراه دارند، از آنجایی که طرح‌های ارائه شده در سکوها دارای وثایق مختلفی برای کم کردن ریسک سرمایه‌گذاری هستند، اما باز باید بدین نکته اشاره کرد که سرمایه‌گذاری در بازار مالی همیشه همراه با فراز و نشیب است و باید با اطلاعات کامل به این حیطه وارد شد. اگر بخواهیم مهم‌ترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی را اشاره کنیم می‌توان به:
- مهم‌ترین بخشی که باید در سرمایه‌گذاری در روش تامین مالی بدان اشاره کرد انتخاب طرح است، زیرا طرح‌های مختلف همراه با ریسک‌های مختلفی هستند، بعنوان مثال شرکت در طرح تامین مالی تولید یک دارو که فناوری آن در کشور وجود دارد به‌مراتب دارای ریسک کمتری نسبت به طرح تامین مالی تولید بنزین هواپیما می‌باشد.
- نقدشوندگی دیگر از معایب یا ریسک شرکت در این نوع سرمایه‌گذاری است زیرا شما قادر به انتقال یا معامله گواهی شراکت نیستید و این مورد پس از راه‌اندازی بازار ثانویه امکان‌پذیر خواهد بود.
- یکی از دیگر از معایب و ریسک‌های طرح تامین مالی، اعتبار شرکت‌های متقاضی است. برخی از شرکت‌ها ممکن است منابع مالی مناسبی جهت رویارویی با ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک در طرح‌های ارائه شده را نداشته باشند و همین امر می‌تواند سرمایه‌گذاران را در صورت وقوع مشکلات، با چالش مواجه کند.
جدای از بحث ریسک‌های احتمالی، سرمایه‌گذاری در تامین مالی خود دارای مزایا است که به اختصار آنها را بررسی می‌کنیم.
مزایای سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ
- بازدهی بالاتر از بانک و سایر روش‌های سرمایه‌گذاری
- امکان تامین مالی طرح‌ها و شرکت‌های کوچک
- امکان بررسی طرح‌های مختلف و شرکت در آنها برخلاف صندوق‌های جسورانه
- افزایش بالای سرعت تامین مالی
- وجود شفافیت در حسن اجرای تامین مالی و انجام طرح با ارائه گزارش‌های شفاف مالی
- وجود نهادهای نظارتی به‌منظور عدم تخلف سکوها
- کاهش هزینه بازاریابی طرح‌ها برای سرمایه‌پذیران
- اثرگذاری اجتماعی و تسهیل فرآیند ایجاد کسب‌و‌کار و اشتغال‌زایی
کاملترین مطلبی بود که در مورد کراد خواندم و در هیچ مطلبی به نوع کراد حق امتیازی اشاره نشده بود و خیلی جالب بود برام.